Czerwone drożdże z ryżu źródłem monakoliny K – czy mogą wspomóc utrzymanie normocholesterolemii?

Małgorzata Kozłowska-Wojciechowska

Zakład Opieki Farmaceutycznej

Warszawski Uniwersytet Medyczny

Umiarkowana hipercholesterolemia pozostaje jednym z najczęściej spotykanych zaburzeń metabolicznych w społeczeństwach krajów wysokorozwiniętych. Jest ona przede wszystkim skutkiem wadliwej diety związanej z wysokim spożyciem nasyconych kwasów tłuszczowych oraz tłuszczów trans. Takiej postaci hypercholesterolemii często towarzyszy nadciśnienie tętnicze, które może zwiększać aterogenność, nawet umiarkowanie podwyższonych stężeń, frakcji LDL. Należy bowiem pamiętać, że w wyniku nadciśnienia tętniczego wzrasta ryzyko modyfikacji LDL. Jak wielki jest to problem w skali populacyjnej przykładem może być Polska, w której, wśród 9,5mln osób z nadciśnieniem tętniczym 72%, to ludzie z hipercholesterolemią (NATPOL 2011). W Polsce hipercholesterolemią, w większości środowiskową, dotkniętych jest blisko 18mln ludzi. Dane te pokazują skalę problemu, albowiem współwystępowanie choćby tych dwóch czynników staje się zagrożeniem nadmierną przedwczesną śmiertelnością w tej populacji. Dlatego też, pierwszoplanowym działaniem profilaktycznym musi być dążenie do redukcji podwyższonego poziomu frakcji LDL cholesterolu. Szansą na takie działanie w skali populacyjnej jest niewątpliwie modyfikacja dotychczasowego stylu życia, w tym również zastosowanie żywności funkcjonalnej zawierającej np. sterole czy stanole roślinne lub korzystanie z suplementów diety np. z monakoliną K pochodzącą z czerwonych drożdży ryżu.

Odkrycia statyn dokonano niezależnie w kilku zespołach naukowych w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Potrzeba poszukiwania tej grupy związków wyniknęła z odkrycia mechanizmu endogennej biosyntezy cholesterolu w organizmie człowieka. Istotne stało się zatem znalezienie sposobu inhibicji tego procesu, poszukiwano potencjalnego inhibitora oraz miejsca jego działania. Wybrano jeden z pierwszych etapów endogennej biosyntezy cholesterolu katalizowany przez reduktazę 3-hydroksymetyloglutarylo-CoA (3-HMG-CoA).

Po wielu latach badań nad układem pozwalającym skutecznie identyfikować inhibitory reduktazy HMG-CoA w oparciu o badanie powstawania kwasu mewalonowego, w 1975 roku naukowcom udało się z grzyba Aspergillus terreus uzyskać związek zwany mevinoliną. Głównym efektem działania tej substancji było hamowanie aktywności reduktazy HMG-CoA i zmniejszanie tym samym stężenia cholesterolu w organizmie. Mevinolina została później nazwana lowastatyną, stając się pierwszą statyną. W tym samym czasie japońscy badacze z Uniwersytetu w Tokio (Endo i wsp.) wyizolowali z czerwonych drożdży ryżu (Monascus purpureus) substancję nazwaną monakoliną K, będącą cząsteczką, z punktu widzenia chemicznego, identyczną z lowastatyną. Wykazano, że monakolina bierze udział w blokowaniu endogennej syntezy cholesterolu w wątrobie. Warto zaznaczyć, że dość często mylone jest pochodzenie monakoliny jako substancji uzyskiwanej z „drożdży z czerwonego ryżu”, a nie, jak winno być prawidłowo, z „czerwonych drożdży z ryżu”. Obecność suplementów diety rekomendowanych jako źródło czerwonych drożdży z ryżu dostarczających substancji czynnej pod postacią monakoliny K wymaga, aby jej zawartość była standaryzowana w preparacie. W innym przypadku, rozpiętość substancji czynnej bywa bardzo zmienna i uzyskanie efektu stabilizującego poziom cholesterolu w surowicy krwi u ludzi jest nie do oceny i może być bardzo zmienna.

Substancja czynna - monakolina K występująca w dawce dziennej od 2,5 do 5mg, wykazuje analogiczne działanie do lowastatyny. Suplementy diety zawierające czerwone drożdże z ryżu powinny być polecane jako uzupełnienie diety w celu wykorzystania ich właściwości stabilizujących i/lub normalizujących poziom cholesterolu we krwi.

Wieloletnie obserwacje dotyczące spożywania tradycyjnej żywności chińskiej dostarczającej produktów zawierających czerwone drożdże z ryżu pokazują, że pod ich wpływem ludzie mają znacząco niższe wartości cholesterolu całkowitego i cholesterolu frakcji LDL w surowicy krwi. Dotyczy to zarówno osób z prawidłowymi, jak i podwyższonymi poziomami wyjściowymi tych parametrów.

W badaniach głównie ośrodków chińskich, ale i amerykańskich zaobserwowano, że dodanie do zwyczajowej diety suplementów zawierających czerwone drożdże z ryżu pozwala uzyskać tylko efekt hipocholesterolemiczny, natomiast nie potwierdza działania przeciwzapalnego czy poprawiającego tolerancję glukozy. Taki efekt wykazano w badaniach przeprowadzonych wśród pacjentów z cukrzycą typu 2-go, u których poza 23% redukcją cholesterolu LDL i 15% cholesterolu całkowitego nie zaobserwowano żadnego wpływu na poprawę tolerancji glukozy, w porównaniu do pacjentów otrzymujących placebo.

Dotychczasowe badania sugerują zatem, że czerwone drożdże z ryżu prowadzą do znacznego zmniejszenia stężenia LDL i cholesterolu całkowitego lub utrzymania jego prawidłowych wartości. Suplementy dostarczające tych związków są na ogół dobrze tolerowane, szczególnie przez populację kaukaską. Ponadto, większość pacjentów uważa, że czerwony sfermentowany ryż jest "naturalną alternatywę" nad "lekami syntetycznymi", szczególnie w sytuacjach występowania działań ubocznych wynikających ze stosowania statyn. Jednakże, wyniki niektórych obserwacji klinicznych wśród pacjentów stosujących preparaty z monakoliną K wskazują, że przewlekłe stosowanie tych preparatów może również powodować podobne efekty uboczne jakie obserwuje się w wyniku stosowania statyn. Oznacza to, iż zaleca się również ostrożność w stosowaniu czerwonych drożdży z ryżu, szczególnie gdy wcześniejsze leczenie statynami wywoływało poważne negatywne skutki uboczne. Czerwony ryż nie może być zalecany zamiast statyn i innych leków obniżających poziom cholesterolu, natomiast może być rozsądną alternatywą w wybiórczych przypadkach.

Należy pamiętać, że wyciągi z czerwonych drożdży z ryżu nie powinny być stosowane dodatkowo w terapii hipolipemizującej statynami, gdyż może dochodzić do synergistycznego ich działania jak i zwiększonego ryzyka działań niepożądanych, np. rabdomiolizy. Warto przy tym zaznaczyć, iż wielu chorych leczonych różnymi statynami uskarża się również na mialgię, czyli bóle mięśniowe. Chorzy ci pomimo korzystnego wpływu leku w przypadku stwierdzonej dyslipidemii szukają terapii alternatywnych. Jedną z nich jest dieta zwierająca sfermentowany czerwony ryż, bogaty w metabolity, głównie monakolinę K. W wykonanych przez Halberta i wsp. badaniach wykazano, że chorzy z mialgią towarzyszącą leczeniu statynami dobrze tolerują wyciąg ze sfermentowanego czerwonego ryżu, nie obserwując działań ubocznych.

Podsumowując należy stwierdzić, że suplementy diety z drożdżami czerwonego ryżu, standaryzowane na zawartość monakoliny K, przyjmowane w dobowej dawce 2,5-5mg są alternatywą dla wielu ludzi z tendencją do podwyższonych wartości cholesterolu w surowicy krwi, jednak bez innych współistniejących czynników ryzyka chorób układu krążenia. Jak dotąd nie ustalono czasu w jakim przewlekle powinno się te suplementy przyjmować. To wymaga dalszych badań, ale można stwierdzić, że tolerancja czerwonych drożdży z ryżu, jak i uzyskane efekty normalizacji lipidów w surowicy krwi powinny być wskazaniem dla ludzi jak i lekarzy wyznaczającym ich czas stosowania.

Piśmiennictwo:

1.Endo A. Int Congr Ser 2004;1262: 3-8.

 

2.Halbert SC, French B, Gordon RY, et al. Tolerability of red yeast rice (2,400 mg twice daily) versus pravastatin (20 mg twice daily) in patients with previous statin intolerance. Am J Cardiol. 2010; 105(2): 198-204.

3.Cunningham E. Is red yeast rice safe and effective for lowering serum cholesterol? J Am Diet Assoc. 2011;111(2):324.

4.Gordon RY, Cooperman T, Obermeyer W, Becker DJ.: Marked variability of monacolin levels in commercial red yeast rice products: Buyer beware! Arch Intern Med 2010; 170:1722–1727.

5.Fragakis AS, Thomson C.: The Health Professional's Guide to Popular Dietary Supplements (Third Edition (online only))American Dietetic Association, Chicago, IL (2010) http://www.eatright.org/Shop/Product.aspx?id=6442452477

6.Vannacci A, Lapi F, Gallo E, et al.: Red yeast rice for dyslipidemia in statin-intolerant patients. Ann Intern Med. 2010;152(2):135-6.